Jesteśmy u progu najważniejszych świąt w liturgii chrześcijańskiej. Wielki Piątek dla kościoła chrześcijańskiego jest jednym z najważniejszych dni - to drugi dzień Triduum Paschalnego, upamiętniający śmierć Jezusa Chrystusa na krzyżu. Zarówno w liturgii Kościoła Katolickiego, Prawosławnego jak i Protestanckiego dzień ten zajmuje szczególne miejsce w okresie Wielkiego Tygodnia – np. dla ewangelików Wielki Piątek jest najważniejszym świętem. W Polsce największym wyznaniem religijnym jest Kościół Rzymskokatolicki, skupiający wg danych GUS z 2008 roku ponad 33 mln 693 tys. wiernych. Pomimo tego że ponad 95% Polaków deklaruje przynależność do Kościoła Rzymskokatolickiego, trudno nie zgodzić się z opiniami, w tym znanych i cenionych profesorów teologii , że wiedza polskich Katolików na temat swojej religii jest dość powierzchowna, na co składa się zresztą szereg czynników.

Kościół powszechny, tzn. katolicki

Określenie katolicki, czyli powszechny użyte zostało po raz pierwszy przez biskupa Ignacego z Antiochii w II wieku jako określenie całości wspólnot chrześcijańskich. Zgodnie z postanowieniami soboru Nicejskiego z 325 roku Kościół jest jeden, tzn. stworzony przez Chrystusa, święty, gdyż jego założycielem jest Bóg, katolicki, tzn. powszechny i apostolski, gdyż przejął władzę od apostołów. Działalność uświęcająca Kościoła realizuje się za pośrednictwem 7 sakramentów. W doktrynie katolickiej wyróżnia się Kościół widzialny (na ziemi) i niewidzialny (duchowy). Katolicki i rzymski Kościół zajmuje w tej grupie kościołów miejsce specjalne. „Rzym” jako miasto, ma bowiem dla Kościoła rzymskokatolickiego szczególne znaczenie wynikające z faktu, że znajdują się tam groby apostołów Piotra i Pawła, a tworząca się wokół nich wspólnota chrześcijan miała przywilej nazywania się Matką wszystkich Kościołów. Z tego przywileju rzymskiego Kościoła biskupiego rozwinął się prymat rzymskiego papieża. W 1054 r. nastąpił podział Kościoła na wschodni (prawosławie) i zachodni (katolicyzm). W XVI w. w wyniku reformacji Kościoła zapoczątkowanej przez Lutra (słynne tezy z 1517 r.) następuje rozłam w Kościele zachodnim. W jego wyniku wydzielają się Kościoły protestanckie. Liczba katolików na świecie wynosi współcześnie ok. 1,1 mld. W 2008 roku stanowili 17,4% ogółu ludności świata. Katolicy stanowią ponad połowę ogółu chrześcijan. Większość katolików należy do Kościoła rzymskokatolickiego. Ok. 10 mln osób należy do kościołów wschodnio-katolickich lub unickich. Kościoły te zachowawszy swoje obrządki wschodnie i własne języki liturgiczne zawarły unię z Kościołem rzymskokatolickim i uznają prymat papieża w sprawach jurysdykcji kościelnej. Ich doktryna wiary i moralność zgodna jest z doktryną i moralnością Kościoła rzymskokatolickiego. W oderwaniu od Kościoła rzymskokatolickiego pozostają Kościoły starokatolickie. Powstały one w 1870 r. po soborze watykańskim I, w wyniku ogłoszenia dogmatu o nieomylności papieża. Kościoły starokatolickie w Polsce zjednoczone są w Unii Utrechckiej (1899) z pokrewnymi ruchami w Holandii, Austrii i Szwajcarii. Kościół Polskokatolicki, pozostający również w oderwaniu od Watykanu, powstał w roku 1919 wśród emigrantów polskich w USA dla powstrzymania procesów odchodzenia od polskości, którym sprzyjała tamtejsza hierarchia rzymskokatolicka pochodzenia niemieckiego. Kościół Polskokatolicki utrzymuje zgodność zasad dogmatycznych z Polskim Narodowym Kościołem Katolickim w USA, zachowując jednak całkowitą odrębność organizacyjną i jurysdykcyjną. Jest równocześnie członkiem Polskiej Rady Ekumenicznej i Unii Kościołów Starokatolickich w Utrechcie.

Kościół Rzymskokatolicki w Polsce

Kościół Rzymskokatolicki obecny jest na ziemiach Polski od czasu chrztu w 966 r. Jest też największy pod względem liczby wyznawców. Podstawowe zasady dogmatyczne Kościoła zawarte są w Piśmie Świętym, Świętej Tradycji, Pismach Ojców Kościoła oraz dokumentach Urzędu Nauczycielskiego Kościoła, tj. w dogmatach ogłaszanych przez papieży i w postanowieniach 21 soborów powszechnych. Wszystkie sprawy organizacyjne Kościoła regulowane są przez Kodeks Prawa Kanonicznego. Przewiduje on, że podstawową jednostką Kościoła jest diecezja, która dzieli się z kolei na parafie. Parafie łączą się w dekanaty dla wzajemnego wspierania się w pracy duszpasterskiej. Dla podobnych celów również diecezje łączą się w większe jednostki terytorialne zwane prowincjami lub metropoliami. Na czele każdej diecezji stoi biskup ordynariusz, a prowincji metropolita – arcybiskup diecezji w której jest zwierzchnikiem (archidiecezji). W 2008 roku w Polsce było 131 biskupów. Wspólne zadania pasterskie Kościoła na terenie kraju wypełnia Konferencja Episkopatu Polski, której członkami są wszyscy biskupi. Konferencja Episkopatu działa na podstawie statutu potwierdzanego przez Stolicę Apostolską. Jej pracami kieruje 11 osobowa Rada Stała, której przewodniczy Abp Józef Michalik metropolita przemyski. Łączna liczba parafii na koniec 2008 roku wynosiła 10108 z czego 648 to parafie zakonne. Liczba dekanatów – 1146. Dane z 1999 roku mówią o 13662 świątyniach. W 2008 r. w seminariach duchownych studiowało 3772 alumnów diecezjalnych i 1270 alumnów zakonnych. Liczba sióstr zakonnych wynosiła 21998, a braci zakonnych – 1311. W Polsce 5 lat temu mieliśmy 24249 księży, 5605 księży zakonnych i 10108 parafii. Diecezja tarnowska jest prawdziwą opoką Kościoła Rzymsko – Katolickiego w Polsce; tutaj przynależność do Kościoła deklarowało 5 lat temu 99,4% mieszkańców, pracuje tutaj najwięcej księży – 1498, diecezja ma też najwięcej w Polsce parafii – 444.

Kościół Greckokatolicki obrządku bizantyjsko – ukraińskiego w Polsce

Mieszkamy na terenie, gdzie prawie wszyscy deklarują przynależność do Kościoła Rzymsko – katolickiego, ale niejako tuż obok mamy spora grupę wyznawców popularnie w Polsce nazywanych Unitami. Skąd się wzięli ? Oto krótka geneza. W XVI wieku hierarchia Kościoła Prawosławnego na terenach Rzeczypospolitej podjęła decyzję o zawarciu unii kościelnej ze Stolicą Apostolską. W 1596 roku doszło do zawarcia tzw. unii brzeskiej. Na jej mocy część prawosławnych hierarchów metropolii kijowskiej ogłosiła odłączenie jej od Cerkwi prawosławnej i uznała zwierzchnictwo papieża, zachowując jednocześnie wschodnią duchowość, liturgię bizantyjską, dyscyplinę kościelną (m.in. brak celibatu, czyli żonate duchowieństwo), język staro-cerkiewno-słowiański w nabożeństwach oraz kalendarz juliański. Tę nową strukturę kościelną nazwano kościołem unickim, a następnie greckokatolickim. Dzieje historyczne Unitów były bardzo tragiczne; prześladowani, kilka razy likwidowani, zachowali jedność do dzisiaj. Kościół Greckokatolicki w II Rzeczpospolitej organizacyjnie składał się z trzech diecezji: lwowskiej, stanisławowskiej i przemyskiej, tworzyły one galicyjsko-lwowską prowincję kościelną, na czele której stał arcybiskup lwowski Andrej hrabia Szeptycki. W 1934 roku Stolica Apostolska powołała Administrację apostolską Łemkowszczyzny podlegającą bezpośrednio Watykanowi. Po II Wojnie Światowej w granicach Polski pozostała jedynie część diecezji przemyskiej i Administracja apostolska Łemkowszczyzny, władze komunistyczne aresztowały biskupów i deportowały do ZSRR oraz przestały uznawać Kościół Greckokatolicki w Polsce. Wierni byli pozbawieni swojej hierarchii kościelnej do 1989 roku gdy biskupem został ks. Jan Martyniak. W 1991 roku papież Jan Paweł II mianował go ordynariuszem diecezji przemyskiej obrządku bizantyjsko- ukraińskiego. Następnie w 1996 roku dokonał całościowej reorganizacji struktur duszpastersko- administracyjnych tego Kościoła. Ustanowiono Prowincję Kościelną obrządku greckokatolickiego w Polsce i nadano jej nazwę: Metropolia Przemysko-warszawska. W jej skład weszły dwie nowo utworzone jednostki administracyjne: Archidiecezja Przemyskowarszawska która obejmuje terytorium w granicach Rzeczpospolitej Polskiej po prawej stronie Rzeki Wisły i Diecezja Wrocławsko-Gdańska obejmująca terytorium po lewej stronie Wisły, dla których mianowano arcybiskupa i biskupa. W nowej strukturze Metropolia składa się z 10 dekanatów. Obecnie posiada 134 parafii, 98 świątyń oraz 75 księży diecezjalnych i zakonnych. W seminariach duchownych kształci się 14 alumnów. W kościele pracuje 92 siostry zakonne i 2 braci. Największy zakon greckokatolicki to Bazylianie.

Mam nadzieję, że będzie jeszcze okazja, aby na Zakliczyninfo napisać nieco szerzej o innych wyznaniach, których w Polsce zarejestrowanych jest około 180, z czego sporą część stanowią wyznania chrześcijańskie.

Źródło informacji i danych liczbowych - Główny Urząd Statystyczny, Fotografie i ryciny: Parafia w Pacławiu, Zaprowadzenie Chrześcijaństwa - obraz J. Matejki, Unici.pl