28 października 2013 roku w wieku 86 lat zmarł Tadeusz Mazowiecki, ostatni premier Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i zarazem pierwszy premier Rzeczypospolitej Polskiej oznaczanej jako III RP.  Już samo pierwsze zdanie oddaje sens życiorysu  tej historycznej postaci.  Niewątpliwie Tadeusz Mazowiecki na  stałe zapisał się w historii Polski, a sądząc po reakcjach mediów światowych, również  w historii politycznej przełomu XX i XXI wieku Europy Środkowo – Wschodniej.  Tadeusz Mazowiecki urodził się 18 kwietnia 1927 roku w Płocku w rodzinie znanego w mieście lekarza. Pierwsze dramatyczne doświadczenia jego życia wiążą się z okupacją niemiecką, wysiedleniami i zbrodniami, na które patrzył jako dorastający chłopiec. W 1944 roku  został aresztowany starszy brat Tadeusza, wywieziony do Stuthoffu, przepadł bez śladu. Krótko po wojnie Tadeusz Mazowiecki ukończył szkołę średnią w Płocku.  Aktywność społeczna Mazowieckiego przypada na okres podporządkowywania Polski ZSRR - w 1946 roku wstępuje do Stronnictwa Pracy, jednak  nim w Płocku zdołano rozpocząć działalność, Stronnictwo zostało zawieszone wskutek zablokowania jego możliwości działania przez Polską Partię Robotnicza. Pierwszy okres działalności publicznej Mazowieckiego wiąże się z podjęciem studiów prawniczych na Uniwersytecie Warszawskim. Prócz studiów angażował się w działalność społeczną, od 1949 roku współpracował z tygodnikiem „Dziś i Jutro”, następnie był działaczem Stowarzyszenia PAX i między innymi w  latach 1953-55 redaktorem naczelnym „Wrocławskiego Tygodnika Katolickiego”.

Stał na czele grupy opozycyjnej wobec Bolesława Piaseckiego i wraz ze swymi współpracownikami, zwanymi „Frondą”, został w 1955 roku ze stowarzyszenia usunięty. Warto przypomnieć, że w 1947 roku świecka organizacja katolicka utworzona oficjalnie w 1947 roku przez Bolesława Piaseckiego i innych działaczy przedwojennego Ruchu Narodowo-Radykalnego Falanga została zarejestrowana jako Stowarzyszenie "Pax", która otrzymała szereg przywilejów od władzy komunistycznej jako organizacja katolicka.  „Pax” posiadał prawie monopolistyczne prawo na wydawanie "katolickiej" prasy . Ważne znaczenie dla określenia drogi życiowej Mazowieckiego miał rok 1956, który przyniósł destalinizację, odwilż, nadzieję na znaczne poszerzenie wolności. Mazowiecki wraz z kręgiem swych współpracowników współtworzył Klub Okrągłego Stołu a w gorących dniach Października Ogólnopolski Klub Postępowej Inteligencji Katolickiej. Klub ten – pierwsza forma organizacyjna późniejszego KIK-u – zakładali działacze katoliccy popierający Październik i gotowi do wypowiadania się o polskich sprawach własnym głosem. Współtwórcami ruchu byli redaktorzy odebranego im w 1953 roku „Tygodnika Powszechnego”, który wkrótce znowu zacznie się ukazywać, grupa pracowników naukowych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, pisarz Jerzy Zawieyski i grupa Frondy. Mazowiecki został sekretarzem OKPiK, potem będzie długie lata członkiem Zarządu Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie. Kolejna ważna data w życiorysie  Mazowieckiego to rok 1958. W 1958 roku powstał miesięcznik „Więź”, a jej redaktorem naczelnym od początku  aż do 1981 roku był Tadeusz Mazowiecki. Na kształt pisma wywarł wpływ decydujący, stało się ono także podstawą jego znaczenia w życiu intelektualnym i politycznym Polski. „Więź” nawiązywała do filozofii personalizmu Mouniera, była otwarta na współczesną kulturę i współczesne przemiany społeczne w świecie. Akceptowała powojenne przemiany ekonomiczne, równość, upowszechnienie kultury. Zdecydowanie opowiadała się za przemianami w Kościele, które niósł pontyfikat Jana XXIII i Sobór Watykański II. Szukała porozumienia z humanistami wyrastającymi z marksizmu, dalekimi od religii i Kościoła, ale pragnącymi zmian w kierunku wolności. Mazowiecki pisał o potrzebie przekraczania „kredowych kół” i „Więź” te granice nieufności i niezrozumienia starała się przekraczać. Jako redaktor „Więzi” w 1961 roku Mazowiecki otrzymał mandat poselski. Mandat poselski na Sejm PRL III, IV i V kadencji w latach 1961–1972 Tadeusz Mazowiecki sprawował z ramienia katolickiej grupy Znak jako przedstawiciel okręgu wrocławskiego – nr 8 (1961–1969) i chełmskiego – nr 41 (1969–1972), natomiast w 1961, w 1965 i 1969 wybierany był do Sejmu PRL z listy Frontu Jedności Narodu. Od 1971 roku Mazowieckiego nie było już w Sejmie, ale „Więź” należała do bardzo poczytnych pism. Drukowali w niej znakomici autorzy, w redakcji na Kopernika przecinały się drogi postaci znanych już wówczas jako publicyści i intelektualiści oraz młodych, którzy staną się w bliskiej przyszłości liderami demokratycznej opozycji.  W 1975 roku Mazowiecki należał do inicjatorów i sygnatariuszy listu liderów ruchu Znak przeciw poprawkom w konstytucji. Za ten gest sprzeciwu KIK zapłacił rozłamem i groźbą podcięcia jego egzystencji materialnej. Po powstaniu Komitetu Obrony Robotników Mazowiecki należał do tych, którzy tworzący się ruch obywatelskiego sprzeciwu wspierali. W maju 1977 roku był rzecznikiem głodujących w kościele św. Marcina współpracowników KOR-u, upominających się o wolność dla więzionych robotników oraz aresztowanych działaczy Komitetu. Podjęcie się roli rzecznika głodówki oznaczało zaryzykowanie bytu „Więzi”, ale to ryzyko Mazowiecki podjął, a „Więź” przetrwała. Na początku roku następnego należał do założycieli Towarzystwa Kursów Naukowych i był członkiem jego kierownictwa – Rady Programowej. W tych latach stał się jednym z przywódców opozycji demokratycznej w PRL. W sierpniu 1980 roku był wśród inicjatorów apelu polskich intelektualistów wspierających strajkujących w Gdańsku robotników i wraz z Bronisławem Geremkiem zawiózł ten apel do Stoczni. Poproszeni przez Lecha Wałęsę o pomoc doradczą utworzyli Komisję Ekspertów przy Międzyzakładowym Komitecie Strajkowym. Mazowiecki został jej przewodniczącym. W ciągu 16 miesięcy legalnego istnienia „Solidarności” był jednym z najważniejszych doradców, negocjował między innymi kompromis rejestracyjny „Solidarności”. KKP Związku powierzyła mu funkcję redaktora naczelnego „Tygodnika Solidarność”, pierwszego legalnie wydawanego ogólnopolskiego pisma „Solidarności”. Stworzył redakcję i kierował pismem do jego zawieszenia 13 grudnia 1981 roku. Internowany 13 grudnia 1981 roku po posiedzeniu Komisji Krajowej w Gdańsku następnie przez rok Mazowiecki był przetrzymywany w obozach w Jaworzu i Darłówku. Wspólnie z Geremkiem Mazowiecki kierował przygotowaniem raportu „Polska 5 lat po sierpniu”, opublikowanym w 1985 roku. Następnie wraz z innymi autorami raportu należał do zespołu redakcyjnego wydawanego poza cenzurą pisma „Dwadzieścia jeden”. W 1987 roku, gdy mógł wyjechać na Zachód, spotkał się z wieloma związkowcami i politykami, wygłaszał odczyty o polskich aspiracjach. W Rzymie spotykał się z Janem Pawłem II przed jego pielgrzymką do Polski. Po powrocie do kraju, w maju 1988 roku podjął się mediacji między strajkującymi w Stoczni Gdańskiej a władzami, a kiedy porozumienia nie dało się osiągnąć, wyszedł ze stoczni w pamiętnym pochodzie z Lechem Wałęsą i innymi strajkującymi. W sierpniu 1988 roku podczas kolejnego strajku w Stoczni znów doradzał strajkującym. Tym razem władze odpowiedziały gotowością rozmów przy Okrągłym Stole. Mazowiecki uczestniczył w negocjacjach poprzedzających Okrągły Stół, bronił zwłaszcza zasady, że zalegalizowanie NSZZ „Solidarność” jest warunkiem porozumienia w innych sprawach. Przy Okrągłym Stole był współprzewodniczącym zespołu do spraw pluralizmu związkowego i koordynatorem pracy zespołów negocjacyjnych opozycji. W pamiętnych tzw. kontraktowych wyborach do Sejmu w czerwcu 1989 roku nie kandydował. Po zwycięstwie Komitetu Obywatelskiego w wyborach czerwcowych, stał się jednym z kandydatów na premiera rządu. 24 sierpnia 1989 roku został przez Sejm powołany na urząd premiera, a 12 września rząd został powołany. Był to pierwszy rząd po tej stronie pękającej, ale nadal istniejącej żelaznej kurtyny, którym kierował polityk niekomunistyczny, a większość ministrów była związanych z dotychczasową opozycją. Rząd Mazowieckiego podjął się karkołomnego zadania transformacji społecznej i ekonomicznej państwa. Przetrwał do 12 stycznia 1991 roku, kiedy to nowym premierem został Jan Krzysztof Bielecki.  Nieco wcześniej w grudniu 1990 roku Mazowiecki przegrał rywalizację w wyborach prezydenckich z Lechem Wałęsą, a rząd ustąpił. Mazowiecki stworzył wówczas Unię Demokratyczną i kierował nią, następnie Unią Wolności, do 1995 roku. Od 1991 do 2001 roku był posłem na Sejm RP, przewodniczył między innymi Komisji Konstytucyjnej i Komisji Integracji Europejskiej.  W 1992 roku został specjalnym sprawozdawcą Komisji Praw Człowieka ONZ w byłej Jugosławii. Próbował alarmować świat o zbrodniach, które się tam dokonywały. Ustąpił w 1995 na znak sprzeciwu wobec bierności społeczności międzynarodowej. W 1997 roku Mazowiecki należał do współautorów Konstytucji RP i był głównym autorem preambuły jej otwierającej. W 2010 został doradcą Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego i funkcję tą pełnił do śmierci.

Nie ulega wątpliwości, że do historii Tadeusz Mazowiecki przechodzi jako premier rządu, który przeprowadził Polskę od jednego do drugiego ustroju społeczno - gospodarczego w czasach i otoczeniu zewnętrznym bardzo niestabilnych. Nie dość że pierwszego niekomunistycznego rządu pilnowali wewnątrz tzw. ministrowie resortów siłowych wywodzący się z PZPR oraz prezydent Wojciech Jaruzelski,  to istniał przecież Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich na wschodzie i nie wiadomo było co dogorywający kolos może światu zafundować, a na zachodzie mocarstwo niemieckie szykowało się do zjednoczenia. W kraju wielkie oczekiwania zbiegły się z hiperinflacją, którą w sposób podyktowany przez J. Sachsa zdławił Leszek Balcerowicz - minister finansów w rządzie Mazowieckiego - bez oglądania się na koszty społeczne tej operacji. Trudno było się wtedy dziwić, że gdy po ponad roku rządów Mazowieckiego zostały zorganizowane wybory prezydenckie, w których naród miał wybierać głowę państwa Premier przegrał nie tylko z przywódcą strajków sierpniowych 1980 roku i noblistą Lechem Wałęsą, ale z nikomu nie znanym wcześniej niejakim Stanem Tymińskim. Po takiej osobistej traumie, po 16 miesiącach rządów Tadeusz Mazowiecki "podziękował" za premierostwo i zaangażował się w budowę technokratycznej w praktyce i socjaldemokratycznej w wymiarze ideologicznym Unii Wolności - partii, która w założeniu zaadresowana została do inteligencji, rodzącej się średniej klasy i pokaźnej klasy biurokratycznej. To był czytelny sygnał, że z wielkiego ruchu społecznego jakim była "Solidarność", wyłaniać się będą ugrupowania o różnym ideologicznym zabawieniu; od prawicy gdzie klasycznymi przykładami były przez następne lata Stronnictwo Konserwatywno - Ludowe, Zjednoczenie Chrześcijańsko - Narodowe, Porozumienie Centrum i wiele innych bardziej lub mniej kanapowych ugrupowań nie wyłączając autonomicznej i przez pewien czas odgrywającej pewną rolę Konfederacji  Polski Niepodległej. W centrum był Kongres Liberalno - Demokratyczny dzisiejszego premiera Donalda Tuska, na lewo od centrum Unia Wolności i bardziej jeszcze na lewo niż postkomunistyczna SDPL, Polska Partia Socjalistyczna. Trzeba przypomnieć, że po jednej kadencji Wałęsy nastąpiły dwie kadencje postkomunistycznego prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego, a w 1993 roku do władzy w jak najbardziej demokratycznych wyborach parlamentarnych górą były partie mające rodowód w establishmentcie PRL-u. Na przełomie XX i XXI wieku wiadomo już było, że główny spór polityczny odbywał się będzie w Polsce pomiędzy ugrupowaniami wywodzącymi się z "Solidarności", a nie jak w pierwszej dekadzie III RP pomiędzy postkomunistami a PRL-owską opozycją. Do urzeczywistnienia tego sporu doszło po powstaniu następczyni lewicowej Unii Wolności - Platformy Obywatelskiej i następcy prawicowego Porozumienia Centrum - Prawa i Sprawiedliwości. W tych realiach politycznych nie potrzeba już "spinacza" - jak w latach 90 - tych nazywany był Tadeusz Mazowiecki - ze względu na to, że potrafił swobodnie rozmawiać z przeciwnikami politycznymi; faktycznymi i teoretycznymi. Tadeusz Mazowiecki zostanie zapamiętany w kręgach politycznych jako człowiek skromny, poważny, ważący publicznie wypowiadane sądy, państwowiec, zdecydowanie wycofany niż mający tzw. parcie na szkło. Wielu, którzy usiłowali scharakteryzować światopogląd Mazowieckiego, mówią że był on jedynym w swoim rodzaju chadeckim socjalistą.         

Analiza życiorysu Tadeusza Mazowieckiego pozwala zrozumieć, dlaczego to właśnie On a nie nikt inny mógł zapisać się w historii jako ostatni premier PRL i pierwszy premier III RP.  Pogrzeb Tadeusza Mazowieckiego odbędzie się 3 listopada 2013 roku.