Tajne nauczanie. Okupacja niemiecka przerwała naukę w polskich szkołach, szczęściem nie na długo i jedynie formalnie. Bowiem już w pierwszych miesiącach wojny rozpoczęto organizować konspiracyjne nauczanie. Głównym motorem tego przedsięwzięcia byli profesorowie, którzy znaleźli się w Zakliczynie i jego okolicach jako wysiedleńcy bądź uchodźcy. W samym Zakliczynie w miejscowej szkole powszechnej zapoczątkowali już w 1939 r. jej nauczyciele: Karol Wach, Aniela Wysocka, Władysław Kowal i Antonina Obuch. Natomiast w pierwszych miesiącach 1940 r. powstają tajne komplety w Paleśnicy i Wesołowie. Ośrodek zakliczyński w ramy organizacyjne ujęty został w 1942, wtedy to Powiatowa Komisja Oświaty i Kultury powołała łącznika tego rejonu, którym został Kazimierz Styrna – kierownik szkoły powszechnej w Zawadzie Lanckorońskiej.
Pierwsze egzaminy przeprowadzono egzaminy w październiku 1943 r., a następne w kwietniu 1944 r. i w lipcu 1944 r. W skład komisji egzaminacyjnej wchodzili: Franciszek Mleczko, Natalia Charkiewicz, Adam Charkiewicz, Stanisław Nowak, Erazm Witold Rybczyński, ksiądz Wojciech Pierzga, Julian Dudek i Zofia Kądzielanka, przeprowadziła ona łącznie 29 egzaminów. W mieszkaniu Natalii Charkiewicz i jej ojca Adama Charkiewicza, które mieściło się w willi „Koci Zamek” egzamin przeprowadzono dwukrotnie. Natomiast w czerwcu 1944 r. na plebanii w Paleśnicy u księdza Jana Góry przeprowadzono egzaminy dla uczniów prowadzonych przez Juliana Dudka. Spośród tych którzy włożyli największe zasługi w zorganizowaniu i prowadzeniu tajnych kompletów na poziomie średnim ogólnokształcącym, wymienić należy: Natalię i Adama Charkiewiczów (Natalia była córką Adama), Stanisława Nowaka, Erazma Witolda Rybczyńskiego, Juliana Dudka, Włodzimierza Florkowskiego, Władysława Kowala i Tadeusza Przylibskiego. W sumie nauczyciele ci przygotowali 52 uczniów na poziomie klas I – IV gimnazjum i I – II liceum. Komplety na poziomie szkoły powszechnej (podstawowym) prowadzili: małżeństwo Zofia i Karol Wachowie, Władysław Kaczmarczyk, Władysław Kowal, Stefania Kosowska, Stefania Kwapień, Franciszek Łabno, Antonina Obuch, Henryk Przybyłowicz, Elżbieta Röhrenschef, Maria Soja, małżeństwo Maria i Władysław Sojowie, Kazimierz Styrna, Zofia Wawrykiewicz, Jan Wesołowski, Aniela Wysocka i Jan Żebrak. Dzisiaj trudno przecenić wkład owych pełnych poświęcenia ludzi w wychowanie i wykształcenie młodzieży, która już niedługo miała zastąpić mocno przerzedzoną przez lata okupacji elitę przyszłej Polski. W każdym razie nie można powiedzieć, że lata te zostały bezpowrotnie stracone. Wielu z ówczesnych uczniów po wyzwoleniu rozpoczęło i ukończyło studia, by później pełnić szereg odpowiedzialnych i pożytecznych funkcji. Docenić należy również rolę jaką spełniał w tajnym nauczaniu klasztor OO Franciszkanów w Zakliczynie. To tam zatrzymywali się niejednokrotnie , zwłaszcza w sytuacjach niepewnych dla konspiracji, członkowie komisji egzaminacyjnej i tam w dniach 7 – 8. VII. 1944 r. odbyły się egzaminy: duża i mała matura oraz z zakresu niższych klas gimnazjalnych. Ponadto z klasztornych braci udział w tajnym nauczaniu brali o Alojzy Joniec i o Zygmunt Jaszczur.
Tarłowski Władysław pod tym nazwiskiem ukrywał się od wiosny 1940 r. Żyd, ponoć przed wojną dyrektor kopalni na Śląsku, którego przywieźli żołnierze AK do klasztoru w Zakliczynie nad Dunajcem. W klasztorze ukrywał się około trzech lat. Potem przeniósł się do rodziny Żabów w Zdoni, a w końcu do Bieśnika (za Pasiecznik).
Tokarz Czesław – w 1944 r. szkolił w zakresie musztry w zakliczyńskim klasztorze członków Batalionów Chłopskich.
„Turek” – partyzancka akcja przeprowadzona 1. VIII. 1944 r. przez pluton dywersyjny podporucznika S. Stacha ps. „Turek” w dniu godziny „W” rozpoczynającym Powstanie Warszawskie. W zasadzce między innymi brał udział Gerard Górnicki. Podczas akcji zginął kapral Aleksander Macheta. W tym samym dniu Niemcy przeprowadzili pacyfikację Zawady Lanckorońskiej i Melsztyna, podczas której zaaresztowali 7 osób zamieszkałych w pobliżu urządzonej przez partyzantów zasadzki i dwie z Melsztyna. Wszystkich rozstrzelali w następnym dniu w wiklinowych zaroślach nad Dunajcem. W odwecie spalili również 6 domów. Patrz też hasło „Zawada Lanckorońska”.
Na zdjęciu: nauczyciele tajnego nauczania na poziomie gimnazjalnym i ogólnokształcacym w Zakliczynie. Siedzą od lewej: o. Alojzy Joniec, Adam Charkiewicz, Tadeusz Przylibski, Natalia "Tusia" Charkiewiczówna, Stanisław Nowak i ksiądz Wojciech Pieżga
