19 października 2014 roku na terenie cmentarza wojennego nr 290 w Charzewicach odbędzie się uroczystość religijno – patriotyczna w 100 rocznice wybuchu I wojny światowej inaugurująca Zakliczyński festiwal Niepodległości. 20 lat temu podczas 80 rocznicy wybuchu I wojny światowej to właśnie na terenie cmentarza nr 290 zwanego tutaj „Pomnikami” odbyły się główne uroczystości gminne z inicjatywy wójta Stanisław Chrobaka oraz proboszcza parafii domosławickiej ks. Michała Kapturkiewicza i z udziałem licznie zgromadzonych mieszkańców okolicznych miejscowości oraz gośćmi z zagranicy. Od tamtej pory z inicjatywy proboszczów domosławickich odbywają się na „Pomnikach” w trzecią niedzielę października msze święte poprzedzone modlitwą różańcową za spoczywających na cmentarzach wojennych żołnierzy oraz w intencji pokoju na świecie. W tym roku trzecia niedziela przypada 19 października i wspólnie z ks. mgr Markiem Kądziołką zaplanowaliśmy szczególną oprawę uroczystości religijnej. O godzinie 14:00 rozpoczniemy hymnem państwowym, po którym delegacje złożą wiązanki kwiatów u stóp centralnego pomnika, następnie Różaniec poprowadzą mieszkańcy Charzewic, a parafialny zespół „Jutrzenka” pod kierunkiem Marty Obrzut po każdym dziesiątku Różańca zaśpiewa pieśń patriotyczną. Po Różańcu rozpocznie się msza święta koncelebrowana przez pięciu kapłanów (ks. prałata Michała Kapturkiewicza, ks. prałata Jana Nowakowskiego, ks. dr Stanisława Kądziołkę który wygłosi homilię oraz księży proboszczów; Rafała Ciskowskiego z Gwoźdźca oraz Marka Kądziołki z Domosławic – oprawę muzyczną mszy świętej zapewni m.in. Orkiestra Dęta z Biskupic Melsztyńskich. Po mszy świętej odbędzie się koncert Chóru Nauczycielskiego Zespołu Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Zakliczynie pod batutą Adama Pyrka, a nie jak zapowiadaliśmy  Jurkowskiego Chóru Kameralnego (do tego wrócimy jeszcze w naszych mediach - p.K.D.) . W związku z tym, że uroczystości będą trwać z pewnością ponad 2 godziny pomyśleliśmy o tych, którzy zgłodnieją i zmarzną - Panie z Grupy Regionalnej Charzewice stowarzyszenia „Klucz” wszystkich tych, którzy zejdą z „Pomników” pod remizę OSP w Charzewicach poczęstują gorącym bigosem i herbatą. Do uroczystości przygotowuje się nie tylko parafia Domosławice, ale też samorząd Gminy Zakliczyn. Od kilku dni teren porządkują pod okiem sołtysa Wagnera, na zlecenie burmistrza Jerzego Soski pracownicy interwencyjni. Strażacy z Charzewic, Faliszewic i Gwoźdźca mają opracowany plan poruszania się pojazdów podczas uroczystości, a ponadto przygotują stosowną liczbę ławek. Ważna wiadomość dla delegacji z Zakliczyna – o godzinie 12:45 na Rynku podstawiony będzie autobus, który przewiezie poczty sztandarowe i innych niezmotoryzowanych indywidualnie do Charzewic pod remizę – dalej trzeba będzie dojść na piechotę.

Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w parafii Domosławice i gminie Zakliczyn.

Tylko w Charzewicach są trzy cmentarze w tzw. Czarnym Lesie i o nich nieco więcej napiszę.

Cmentarz nr 290 na pograniczu Charzewic, Gwoźdźca oraz Melsztyna, to najbardziej znany i największy wojenny cmentarz z okresu I wojny światowej nie tylko w Charzewicach, ale i na terenie gminy Zakliczyn. Pośród gęstego lasu znajdują się trzy kwatery mogił. Przedzielone są drogą. Zaczynając od samego dołu można zobaczyć wielkie pole cmentarne, ogrodzone betonowymi słupkami, połączonymi łańcuchami. W tej kwaterze po przejściu przez drewnianą bramkę widać kilka nagrobków oraz duży krzyż łaciński. Trochę wyżej w drugiej kwaterze znajdują się nagrobki wzdłuż alejki. Są to groby ziemne i na nich można odnaleźć krzyże maltańskie. Ten obszar jest również zagrodzony słupkami i łańcuchami. Po wejściu przez kolejną bramkę znaleźć się można w obszarze, gdzie centralnym pomnikiem jest kamienny, dwunastometrowy słup, na którym u samej góry, z czterech stron widać krzyże greckie. Słup ten jest otoczony kamienną arkadą, która składa się w dużej mierze z kolumn. Na niej to umieszczone zostały wielkie żeliwne krzyże oraz tablice , m.in. z takim tekstem: „ ERDE. ICH WAR DIR GUT  ERDE. DU TRANKST MEIN BLUT ERDE. ICH STARB FÜR DICH ERDE. NUN SCHIRMST DU MICH!” (tłumaczenie) „Ziemio, byłem ci wierny. Ziemio , piłaś moją krew.Ziemio, umarłem dla ciebie. Ziemio, teraz okrywasz mnie.”Za centralnym pomnikiem są jeszcze 2 groby oficerskie. Na tym monumentalnym cmentarzu, który powstał tam, gdzie faktycznie 20.11.1914 r. odbyła się krwawa bitwa, pochowanych zostało 161 żołnierzy równych narodowości: 109 żołnierzy armii austro-węgierskiej i 52 armii rosyjskiej.

Cmentarz nr 288 - pochowano  na nim 29 żołnierzy armii austro-węgierskiej. Położony jest w lesie i choć niedaleko „Pomników”, to jego odnalezienie jest trudniejsze. Na skraju lasu droga rozgałęzia się. Drogą prowadzącą lewo pod górę dojeżdżamy do cmentarza numer 289 (w odległości 40 metrów od rozgałęzienia dróg) oraz do cmentarza 288 (dalsze 200 metrów) – obydwa cmentarze leżą bezpośrednio przy drodze, po jej prawej stronie. Cmentarz numer 288 jest małym cmentarzem z jedną mogiłą zbiorową. Ogrodzenie składało się z sześciu wysokich słupków o podstawie sześciokąta i stożkowym zakończeniu- słupki były połączone łańcuchami. Element centralny to niski betonowy pomnik – betonowy krzyż łaciński na kamiennej podstawie.

Cmentarz nr 289 - spoczywa na nim 13 żołnierzy armii rosyjskiej. Dojazd do cmentarza według opisu powyżej (z opisu cmentarza 288). Jest to cmentarz bliźniaczy do cmentarza 288. Jedyną różnicą jest pomnik na którym – w tym przypadku - znajduje się krzyż „rosyjski”. W jego pobliżu – wśród drzew –  można zauważyć ślady okopów.

Cmentarz nr 291 - zlokalizowany w obrębie cmentarza parafialnego w Domosławicach. Pochowano na nim 49 żołnierzy austro-węgierskich i 4 Rosjan.

Cmentarz nr 292 – Faściszowa. Spoczywa na nim 30 żołnierzy austro-węgierskich i 43 rosyjskich. Cmentarz położony jest w kępie drzew w rozwidleniu dróg do Gromnika i do Brzozowej.

Cmentarz nr 293 – Zakliczyn. Spoczywa na nim 11 żołnierzy austro-węgierskich i 1 Rosjanin, wszyscy wyznania żydowskiego. Cmentarz ten jest unikatem, gdyż jest to jedyny  samodzielny cmentarz żydowski, który w dodatku  przetrwał do dnia dzisiejszego w  nienaruszonej formie.

Cmentarz nr 294 - Cmentarz położony jest w obrębie cmentarza parafialnego w Zakliczynie. Pochowano na nim 249 żołnierzy armii austro-węgierskiej i 17 Rosjan.

Cmentarz nr 295 - Paleśnica. Spoczywa na nim 46 żołnierzy austro-węgierskich i 16 Rosjan. Cmentarz położony jest na przydrożnej skarpie, na terenie cmentarza parafialnego.

Cmentarz nr 296 - Paleśnica. Spoczywa na nim 67 żołnierzy austro-węgierskich. Cmentarz położony jest na stoku wzgórza w sąsiedztwie cmentarza numer 295.

Cmentarz nr 287. Roztoka. To jeszcze jeden, być może najmniej znany cmentarz wojenny na terenie gminy Zakliczyn zlokalizowany po lewej stronie Dunajca. Jadąc od strony Charzewic, należy skręcić w lewo na budowanym właśnie rondzie w asfaltową uliczkę koło Szpitala im. św. Elżbiety. Udajemy się pod górę, należy wejść do lasu, gdzie po chwili w obniżeniu terenu można zobaczyć cmentarz, który ma kształt prostokąta i zlokalizowany jest na zboczu góry. Z przodu i po bokach ogrodzony jest betonowymi słupkami i metalowym łańcuchem, natomiast od strony zbocza ogrodzenie stanowi pokryty dachówką mur, ze ścianą pomnikowa pośrodku. Na ścianie tej stoi wysoki betonowy krzyż, poniżej którego we wnęce widoczna jest prowizorycznie wykonana data „1915”. Niestety nie ma śladu po tablicy inskrypcyjnej, na której napis w wolnym tłumaczeniu brzmiał następująco: „Czerń nocy musiała zasnuć te oczy, by dla was zaświtał nowy dzień”. Na niskich nagrobkach znajdują się żeliwne krzyżyki, lecz w kilku przypadkach zastąpione są prowizorycznymi krzyżykami wykonanymi z płaskownika.

Projektantem wszystkich opisanych cmentarzy wojennych był Robert Motka – austriacki architekt w randze porucznika.

Źródło informacji o cmentarzach wojennych: portal Mirosława Łopaty -  http://www.cmentarze.gorlice.net.pl autor tekstów o cmentarzach z okręgu brzeskiego: Robert Kozłowski.