W środę (7 marca) przyszedł do mnie przewodniczący Koła Gminnego Małopolskiego Stowarzyszenia Sołtysów, sołtys Melsztyna Józef Franczyk z zapytaniem, czy nie sprawdziłbym, czy rzeczywiście 11 marca obchodzony jest „Dzień sołtysa.”  Sprawdziłem – jest takie święto – życzenia sołtysom składać należy. Obchodzimy dziś 11 marca Dzień Sołtysa - gospodarza i opiekuna wsi.

W tym miejscu w moim skromnym imieniu, ale przede wszystkim w imieniu burmistrza Jerzego Soski, przewodniczącego Rady Miejskiej Józefa Wojtasa i przewodniczącego zakliczyńskiego koła MSS Józefa Franczyka sołtysom życzymy  wszystkiego najlepszego, dużo zdrowia, wszelkiej pomyślności, sukcesów w działalności sołeckiej, uznania społecznego, bo praca jaką wykonujecie jest bezcenna dla społeczności lokalnych naszej Gminy, bo jesteście głównymi reprezentantami władzy na najbliższym mieszkańcom szczeblu organizacyjnym państwa.

Funkcja sołtysa ma wielowiekową tradycję i aż dziw bierze, że dopiero teraz i nieśmiało ktoś wpadł na pomysł aby ustanowić święto szefa wsi.

Sięgnijmy nieco do historii:
Sołtys (niem. Schultheiß,  łac. scultetus) to w średniowieczu osoba postawiona przez feudalnego pana na czele wsi lokowanej na prawie niemieckim. Scholtis, szoltyz, sołtys w średniowiecznym systemie prawnym to także wiejski sędzia (Dorfschulze) oraz zasadźca (osadnik). Sołtysem mógł być szlachcic, mieszczanin lub chłop. Do podstawowych obowiązków sołtysa należało: zbieranie czynszu, przewodniczenie ławie wiejskiej. Przywilejem sołtysa było obdarowywanie go  kilkoma łanami ziemi, na których mógł osadzać chłopów – w taki sposób powstawały folwarki sołtysie. Sołtys partycypował w dochodach feudała w wysokości zazwyczaj 1/6 czynszów i 1/3 kar sądowych, miał ponadto prawo do prawo jatek, młyna, itp. W razie wojny sołtys miał obowiązek konnej służby wojskowej.  Widać choćby z tego co wyżej napisałem, że pozycja społeczna i ekonomiczna sołtysów była wówczas mocna, mogli oni nawet konkurować ze średnio zamożną szlachtą. Z tego też powodu szlachta wymogła na królu Władysławie Jagielle Statut warcki (1423), na mocy którego mogła wykupywać sołectwa sołtysów "krnąbnych i nieużytecznych" i sama wyceniała wartość sołectw. Z biegiem czasu od wieku XV do XVII sołtysi stali się nadzorcami pańszczyźnianymi i pomocnikami właścicieli wsi. W Polsce rozbiorowej i w okresie międzywojennym sołtys stał na czele najniższej jednostki podziału administracyjnego - gromady. W latach 1954-1972 sołtys był pośrednikiem między mieszkańcami wsi, a gromadzką radą narodową, po 1973 między mieszkańcami, a gminną radą narodową oraz naczelnikiem gminy.

Sołtys dzisiaj:
Zgodnie z Ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (art. 5) gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice bądź osiedla. Jednostką pomocniczą może być również położone na terenie gminy miasto. Jednostkę pomocniczą tworzy rada gminy (w przypadku Gminy Zakliczyn – Rada Miejska), w drodze uchwały, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy. Od 1990 roku sołtys pełni funkcję organu wykonawczego jednostki pomocniczej gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej jakim jest sołectwo. Organem uchwałodawczym jest zebranie mieszkańców wsi, które w bezpośrednich wyborach wybiera sołtysa i radę sołecką mającą na celu wspieranie sołtysa. Szczegółowe regulacje dotyczące granic (istnieją sołectwa wielowioskowe – nie dotyczy to jednak  Gminy Zakliczyn), uprawnień sołtysa itp. regulowane są w statucie sołectwa.
Do zadań sołectwa w Gminie Zakliczyn należy w szczególności:
-  zapewnienie mieszkańcom udziału w rozpatrywaniu spraw kulturalnych, sportu, wypoczynku, opieki zdrowotnej i innych związanych z miejscem zamieszkania,
-  kształtowanie dobrosąsiedzkich stosunków współżycia społecznego,
- organizowanie wspólnych prac na rzecz miejsca zamieszkania, a zwłaszcza w zakresie właściwej opieki nad młodzieżą i jej wychowaniem, rozwijanie pomocy społecznej,
- utrzymywanie we właściwym stanie dróg lokalnych, czystości na drogach, placach i posesjach, ochrony środowiska oraz inne sprawy związane z warunkami życia na wsi.
W Gminie Zakliczyn wydzielono 24 jednostki pomocnicze – 23 sołectwa oraz Miasto Zakliczyn. Funkcję sołtysa pełni osiem pań i 15 panów. W przypadku Zakliczyna organem wykonawczym jest Przewodniczący Miasta stojący na czele Rady Zakliczyna.   

Źródła informacji: wikipedia, zakliczyninfo, UM Zakliczyn.