W 241 rocznicę utworzenia Komisji Edukacji Narodowej warto przypomnieć najważniejsze stwierdzenia jakie padły rok temu na odbytej 18 października 2013 r. w Senacie konferencji pod hasłem: „240 Rocznica utworzenia Komisji Edukacji Narodowej”, zorganizowanej  przez Komisję Edukacji, Nauki i Sportu wspólnie  z Instytutem Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk oraz Towarzystwem Historii Edukacji. Powołana i realizowana przez Sejm Rozbiorowy 14 października 1773 r. Komisja  Edukacji Narodowej określiła nowy model obywatela. W świetle założeń i praktyki Komisji Edukacji Narodowej praca zreformowanych przez Komisję Edukacji Narodowej szkół i oddziaływanie wychowawcze nowych programów trwało tylko ponad 10 lat, ale skutki dla narodu były nieocenione – tradycje wychowania obywatelskiego i patriotycznego broniły przed wynarodowieniem w okresie zaborów. Pozostał bardzo piękny ideał ucznia szkół Komisji Edukacji Narodowej – wzór obywatela, a także przykład mądrej i udanej reformy, umiejętnie wiążącej wiedzę pedagogiczną i postęp naukowy z potrzebami i możliwościami kraju i społeczeństwa. Od początków pracy Komisji Edukacji Narodowej jej członkowie myśleli o opracowaniu jednolitego i kompletnego prawa szkolnego, a jednym z głównych problemów była pozycja nauczyciela w systemie szkół komisji.

Na podstawie zatwierdzonych przez Komisję Edukacji Narodowej „Ustaw dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane” zaczął się formować stan akademicki, obejmujący profesorów i nauczycieli. Ustawy określały nie ideał nauczyciela i obowiązki poszczególnych szczebli kadry nauczycielskiej, definiowały szczegółowo organizację życia nauczycieli. Dzięki ideom zawartym w ustawodawstwie i codzienności szkolnej Komisji Edukacji Narodowej istniał w latach niewoli doskonały punkt wyjścia dla wszelkich prób reform w dziedzinie oświaty mających na celu zachowanie polskości. Dzieło Komisji Edukacji Narodowej odegrało ogromną rolę, bowiem przeciwstawiało się wynaradawiającemu wychowaniu i nauczaniu w szkołach na ziemiach wszystkich dzielnic dawnej Polski we wszystkich trzech zaborach. Twórcy Komisji Edukacji Narodowej przeprowadzając reformy systemu edukacji w pełni urzeczywistnili zasadę, zgodnie z którą sprawy nauczania i wychowania są sprawami publicznymi i stanowić muszą pola aktywności państwa. Choć dzisiaj żyjemy w innych warunkach kulturowych i cywilizacyjnych, to nadal aktualny jest postulat Komisji Edukacji Narodowej wychowywania i człowieka, i obywatela. Najważniejszym więc zadaniem jest budowa i umacnianie społeczeństwa obywatelskiego. Powinno to sprzyjać utrzymaniu pierwszorzędnej roli edukacji dla wspierania aktywnego obywatelstwa i demokracji, tym samym, kształtowania społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Nic i nikt nie zastąpi w tym szkoły, choć dziś jest ona poddawana ostrej krytyce. Stwierdzenia te jakże ważne w dobie, kiedy władze poszczególnych szczebli czynią odwrotne reformy edukacji, zamykając szkoły, lub przekazując innym podmiotom, uciekając od obowiązku organizacji nauczania i wychowania w szkołach publicznych i państwowych, wbrew  i jakby na przekór konstytucyjnym zapisom.

                                                                           Opracował;  Zdzisław  Górnikiewicz